عکاسی یعنی ثبت و ایجاد یک تصویر؛ عکاسی دارای سه جنبهٔ علمی، صنعتی و هنری است؛ به‌عنوان یک پدیدهٔ علمی متولد شد، به‌شکل یک صنعت گسترش یافت و به عنوان هنر تثبیت شد. عکاسی توسط یک فرد کشف و تکمیل نشده‌است، بلکه نتیجهٔ تلاش بسیاری از افراد در زمینه‌های مختلف و اکتشافات و نوآوری‌های آنان در طول تاریخ است.
به مناسبت 19 آگوست (28 مرداد) تعدادی از کتاب‌های حوزه عکاسی را مورد بررسی قرار دادیم.
کتاب «نوشتارهای عکاسی مستند»
نوشتارهای عکاسی مستند مجموعه متونی است که نگارنده در باب عکاسی مستند اجتماعی به رشتۀ تحریر در آورده است. در این مجموعه برای سندیت و اثبات نوشتارها و ارجاعات تاریخی از کتاب‌ها و مقالات معتبری در زمینۀ عکاسی و دیگر رشته‌های هنری استفاده شده تا مخاطب را با باورهای نگارنده همراه سازد.
کتاب نوشتارهای عکاسی مستند پنج فصل است. فصل اول با عنوان «عکاسان مستند اجتماعی» به تحلیل و بررسی آثار دو عکاس جریان‌ساز می‌پردازد که تحولات و تغییرات بسیاری را به وجود آوردند و هم‌اکنون افراد زیادی پیرو نگاه و رویکرد آنان هستند. در فصل دوم با عنوان «عکاسی مستند اجتماعی» از زاویه‌های متفاوت به عکاسی مستند اجتماعی پرداخته شده است؛ که شامل تحلیل و بررسی، تحسین و انتقاد، توصیفِ قدرت انتشار عکس مستند و تأثیرگذاری بر دیگر هنرها، همه‌گیری و بررسی رخدادی ناگهانی است. درآخر اما عکاسی مستند، درکسوت تاریخ‌نگار، تلخ خوانده می‌شود. در فصل سوم با عنوان «عکاسی مستند و سینما» به قرابت عکاسی مستند با سینمای مستند و داستانی می‌پردازد و این مسئله بررسی شده که حاصل این قرابت تولید چه نوع فیلم‌های مستند و داستانی‌ای بوده است و فیلم‌سازان با چه دیدی به عکاسان مستند اجتماعی می‌نگرند. فصل چهارم نقد و بررسی چهار مجموعه عکس مستند است که توانسته‌اند جوایز معتبری را کسب کنند. فصل پنجم، دربردارندۀ چند نوشتار درباب عکاسی است.
چاپ نخست کتاب نوشتارهای عکاسی مستند در ۲۵۶ صفحه در قطع رقعی در خرداد ۱۴۰۲ توسط انتشارات کتاب پرگار تهران چاپ و منتشر شده است.
کتاب «روایت در مجموعه عکس مستند»
این کتاب با بررسی ساختارهای روایتی در مجموعه‌عکس و واکاوی و تطبیق آن با ساختارهای روایی رایج در ادبیات و سینما، به اهمیت و نحوه‌ی استفاده از روایت در مجموعه عکس مستند اجتماعی می‌پردازد. این کتاب راهنمایی برای عکاسان در تهیه مجموعه عکس مستند اجتماعی است و عکاسان را از ایده تا پژوهش و انتخاب موضوع، مراحل عکاسی، انتخاب ساختار روایتی حین عکاسی، نحوه استفاده از عناصر انسجام، ویرایش بصری و تدوین عک ها در قالب ساختار روایتی و در نهایت آمادگی برای انتشار، همراهی می‌کند.
این کتاب برای عکاسان مستند و خبری، گالری‌داران، ناشرین، سردبیران و ادیتورهای خبرگزاری‌ها، آژانس‌ها، مجلات تخصصی و همچنین دوست‌داران عکاسی مستند اجتماعی سودمند خواهد بود.
کتاب «روایت در مجموعه عکس مستند» نوشته فرهاد مطاعی در ۲۷۶ صفحه و ۱۰۰۰ نسخه در سال 1401 از سوی نشر کتاب پرگار منتشر شده است.
کتاب «هنر عکاسی»؛ رویکردی به بیان شخصی در عکس
کتاب «هنر عکاسی» ترجمه اثر بسیار مشهور و کلاسیک بروس برانبام است که اولین بار در سال ۱۹۹۴ به چاپ رسید.
به اعتقاد صادق طاهری؛ مترجم، این کتاب «خواناترین، شیواترین و کامل‌ترین کتاب آموزشی عکاسی» است که از مبتدی تا پیشرفته با برگ‌برگ آن ارتباط برقرار می‌کنند و با مثال‌های کاربردی و خلاقانه عکاسی را به علاقمندان آموزش می‌دهد. به همین خاطر نویسنده، عکاسی را نوعی برقراری ارتباط غیرکلامی می‌داند که باید تفکر خلاق عکاس به ذهن پیچیده‌ی بیننده منتقل شود.
این کتاب جامع و مفصل، به‌عنوان یک کتاب مرجع شناخته می‌شود و به عکاسانی که قصد تولید آثاری متفرکانه، متفاوت و خلاقانه دارند بسیار پیشنهاد می‌شود. نسخه حاضر، چاپ ۲۰۱۰، جدیدترین ویرایش از این کتاب پرفروش است که توسط انتشارات پشوتن به چاپ رسیده است.
کتاب «هنر عکاسی خیابانی: نگاه عکاسان معاصر»
برخی از عکاسان خیابانی خود را ماهی‌گیر می‌دانند. آنها موقعیت و ترکیب عالی را می‌یابند و صبورانه منتظر از راه رسیدن سوژه خود هستند. در حالی که دیگران رویکرد خود را مثل شکار می‌دانند. آنها همیشه در حال حرکت هستند، در تعقیب آنچه پیشگام این سبک، آنری کارتیه برسون، آن را «لحظه تعیین‌کننده» (لحظه قطعی) نامید؛ وقتی همه عناصر تصویر در یک لحظه با هم جور می‌شوند.
در حالی که عکاسی خیابانی اغلب با عکاسی مستند در ارتباط است و هر دو لحظه‌های بی‌هوا را ثبت می‌کنند، این دو ژانر در واقع کاملاً متفاوت هستند. همان طور که متیو پیلزبری که ساکن نیویورک است توضیح می‌دهد: «شما با عکاسی خیابانی یک داستان می‌گویید… از عناصری که در دنیای واقعی یافت می‌شوند داستانی خیالین می‌سازید. عکاسی مستند باید این تعهد را داشته باشد که در نحوه‌ی نمایش خود دقیق‌تر باشد. یعنی آن که واقعیت را گزارش کند.»
کتاب «مشاهده گر تاریخ عکاسی خیابانی»
این کتاب نوشته کالین وستربک جوئل مایروویتز با ترجمه مهدی حسینی رچی بوده، موضع اصلی آن هنر و مرتبط با هنر عکاسی بوده. این کتاب در 436 صفحه از سوی انتشارات سیه در سال 1400 منتشر شده است.
کتاب عکس روزهای انقلاب؛ واقعه نگاری عکاس فرانسوی از انقلاب اسلامی ایران
کتاب روزهای انقلاب مجموعه ای از واقعه نگاری‌هایی است که توسط عکاس فرانسوی میشل ستبون از سال‌های انقلاب سال 1357 ثبت کرده است. این مجموعه که شامل عکس هایی از سال های انقلاب است ، مجموعه ای بسیار کامل است که تمام وقایع آن سال ها و آن روزهای پر از آشوب را با جزییات پوشش داده است. خود ستبون گفته است که من در روزهایی عکاسی می کردم که هیچکس انتظار نداشت رژیم شاه سقوط کند. در آن روزهایی که مردم ایران تغییراتی بسیار عظیم را در کشور و نظام حاکم بر آن تجربه می کردند هیچ چیزی از آینده شان نمی دانستند، در همان روزها میشل ستبون مشغول عکاسی از رویدادهایی بود که بعدها به مهمترین رویدادها و وقایع تاریخ کشور تبدیل شدند. مجموعه تصاویری که میشل ستبون در کتاب روزهای انقلاب به ثبت رسانده است توسط انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس منتشر شده است.
مهم ترین ویژگی این کتاب، جامعیت آن و نیز وجود تصویر رویدادهایی در آن است که کمتر در روایت های انقلاب ۱۳۵۷ دیده شده اند. عکس هایی مانند دیدار محمدرضا پهلوی از مرقد امام رضا و، همزمان، دیدار او از کارخانه ی ایران ناسیونال در مشهد در آغاز این کتاب، از توجه گردآورندگان این کتاب به پیوستگی پدیده ها و علت رخدادها خبر می دهند. روزهای انقلاب، با به تصویر کشیدن برخی از وقایعی که کمتر دیده شده و یا اصلا دیده نشده اند مانند دیدار محمدرضا پهلوی از مشهد، ضیافت شام با خوان کارلوس پادشاه اسپانیا، نمای بیرونی سینما و پوستر فیلم هایی که در آن به نمایش در می آمد ، گله ی گوسفند در کنار کیوسک تلفن، مردم کنجکاو جلوی خانه ها، از ناهمسازی ها و علت ها پرده برداشته است.
این کتاب را انتشارات انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس با بیش از ۲۷۰ عکس سیاه‌وسفید و رنگی روی کاغذ گلاسه اولین بار در سال 1395 منتشر کرد.
کتاب «تاريخ جهاني عكاسي»
«تاريخ جهاني عکاسي»، اثر نیومی روزنبلوم، تاريخ معتبري است که از سوي بيشتر متخصصان رشته‌هاي مختلف، خوانندگان عمومي و همچنين دانشجويان مورد استقبال و پذيرش قرار گرفته است. اين‌گونه آثار با گذشت زمان کلاسيک و کهن مي‌شوند، نه کهنه. تاريخ كلاسيک عكاسي نيومي روزنبلوم، سير تحولات اين شكل هنري جوان را به ترتيبِ تاريخي و همچنين موضوعي، مورد بررسي قرار مي‌دهد.
روزنبلوم، با بررسي نقش‌هاي متنوعي که عکاسي در بيان ايده‌ها ايفا کرده است، به مباحثي چون پرتره‌پردازي، مستندنگاري، تبليغات و فتوژورناليسم و خود دوربين، به‌عنوان ابزاري براي بيان هنري شخصي، توجه ويژه‌اي دارد. کتاب، با نزديک به نه‌صد تصوير از عکاسان مشهور و کمترشناخته‌شده، مصور و مزين شده است که قدرت بصري آنها را به‌نمايش مي‌گذارد.
متن کلاسیک نائومی روزنبلوم تمام جنبه های عکاسی – زیبایی شناختی، مستند، تجاری و فنی – را بررسی می کند و در عین حال عکس‌ها را در بافت تاریخی آنها قرار می دهد. تاریخچه عکاسی روزنبلوم معتبر و بی‌طرفانه، هم از نظر زمانی و هم از نظر موضوعی، سیر تکامل این هنر را دنبال می‌کند. روزنبلوم با کاوش در نقش‌های متنوعی که عکاسی در انتقال ایده‌ها ایفا کرده است، توجه ویژه‌ای به موضوعاتی مانند پرتره، مستندسازی، تبلیغات و عکاسی خبری و دوربین به عنوان وسیله ای برای بیان هنری شخصی می کند.
اين کتاب که تا به‌حال به زبان‌هاي فرانسوي، ژاپني، لهستاني و چيني ترجمه شده است، به‌عنوان مرجعي استاندارد و ارزشمند براي کارورزان، منتقدين و مورخين رسانه عکاسي به‌شمار مي‌آيد.
کتاب «عکسیه؛ جستارهای تاریخ عکاسی ایران»
این کتاب به کوشش محمدرضا طهماسب‌پور و توسط انتشارات خانه فرهنگ و هنر مان چاپ و روانه بازار نشر کتاب ایران شده است. «عکسیه»، کتابی است شامل مجموعه مقالات تالیف یا ترجمه توسط پژوهشگران حوزه تاریخ عکاسی ایران و عمدتاً مربوط به دوران قاجار است. این کتاب شامل یک پیشگفتار به قلم محمدرضا طهماسب‌پور و ۱۱ مقاله دیگر از نویسندگان ایرانی و غیرایرانی است.
فهرست مقالات تخصصی کتاب عکسیه (جستارهای تاریخ عکاسی ایران) عبارت است از:
۱۸۰ سال عکاسی در ایران، محمدرضا طهماسب‌پور / نخستين عكسبرداری به شيوه داگرئوتيپ در ايران،شهریار عدل / عکس در خاطرات ناصرالدین شاه، مجید عبدامین / دو نقاش، دو عکاس؛ دو مصور، نیایش پورحسن / عکاسی معماری در ایران عصر قاجار، کامران صفامنش، بابک مفیدی / در این قاب، جایی برای شما نیست، افسانه کامران / نمایش مرگ، میرا کسنیا شووردا، ترجمه زهرا امیرحاجلو، امیر متشرعی، پیمان خانی، زینب تمسکی / حضور خویش در آینه، استعاره‌ای برای فرد شدن، امیرهوشنگ للهی / رُخ‌نگاره: از شاه شهروند تا سلطان صاحبقران، شباهنگ کوثر / پدر تاجدار خانه، سهیلا شمس / از روایت تاریخ تا برساختن حافظه…، الهه هلبیگ، ترجمهٔ علیرضا بهارلو، امیر متشرعی، پیمان خانی / درود از شهر شیراز…، کورین جی.ام. فورمان، ترجمه امیرحسین کردونی، مژگان تاج‌الدینی.
کتاب «تاریخ عکاسی»
کتاب تاریخ عکاسی نوشته بیومونت نیوهال، کتابی درباره تاریخ عکاسی در جهان است. از سال ۱۸۳۹ عکاسی ابزاری حیاتی برای ارتباط و بیان بوده است و رشد این ابزرا ارتباطی موضوع کتاب حاضر است. این اثر بیشتر تاریخ عکاسی به عنوان یک رسانه است تا یک تکنیک هنری. اختراع دوربین عکاسی، عکاسی هنری، راه جدید ارتباط از طریق عکاسی، عکاسی مستند، عکاسی رنگی و… از موضوعات این کتاب‌اند.
